ေလနာ ဆိုတာ ဘုရင္မွာလည္း ျဖစ္သည္။ Peptic ulcer

 ၁၉၈၂ အရင္ ဆရာ၀န္ျဖစ္ၾကသူေတြက ေလနာဆိုတာ ေရာဂါပိုးနဲ႔ မဆိုင္ဘူးလို႔ သင္ခဲ့ၾကရတယ္။ စားခ်ိန္-ေသာက္ခ်ိန္ မမွန္သူ၊ စိတ္ဖိစီးမႈ မ်ားသူေတြမွာ ျဖစ္ၾကရတယ္လို႔ ဆိုခဲ့တယ္။ အလုပ္မ်ားတဲ့ ဆရာ၀န္၊ ဆယ္တန္းေျဖမဲ့ ေက်ာင္းသား အျဖစ္မ်ားလို႔လည္း Stress ulcer ေခၚခဲ့ၾကပါတယ္။ အလုပ္မမ်ားတဲ့ ဆရာ၀န္၊ (စထြက္စ္) မမ်ားတဲ့ ေက်ာင္းသား ကံေကာင္းသလား မေမးနဲ႔။ တကယ္ေတာ့ ထင္သေလာက္ ကံမေကာင္းပါ။ ၁၉၈၂ ေရာက္ေတာ့ ၾသစေတးလ် ဆရာ၀န္ ႏွစ္ေယာက္ကေန ေလနာနဲ႔ Helicobacter pylori (H. pylori) ပိုး ဆက္စပ္တာကို သိလာရလို႔ပါ။

အနာမ်ိဳး ၉၆ ပါးမွာ ေလနာ ၃၂ ပါး၊ ပါတယ္လို႔ ျမန္မာေဆးက်မ္းက ဆိုပါတယ္။ ကုန္းေဘာင္ေခတ္မွာ ၀န္ၾကီးတပါး အလုပ္မ်ားလား မသိပါ၊ ေလနာ စြဲေနလို႔ "ပခန္းမွာ-ေလ၊ ေလာင္းရွည္မွာ-ဓား၊ ခန္းပတ္မွာ-နား၊ ေရနံ တတိုင္ခ်င္းႏွင့္ လင္းပါ့မလား။" လို႔ ဗန္းေမာ္ဆရာေတာ္က သေရာ္ခဲ့ဘူးတယ္။ ျပင္သစ္ဘုရင္ ခ်ားလ္စ္ နံပါတ္ ၉ မွာလည္း ရွိသတဲ့။ ဒါလဲ သေရာ္တာ မဟုတ္ေပမဲ့ St. Bartholomew’s Day Massacre လူသတ္ပြဲၾကီးဟာ ကုိယ္ေတာ္ျမတ္မွာ ေလနာထလို႔ ျဖစ္ရသလိုလို ဆိုပါတယ္။

Peptic Ulcer (PU) ေလနာမွာ Gastric ulcer (GU) အစာအိမ္နာ နဲ႔ Duodenal (DU) (ဒူယိုဒီနယ္)နာ ဆိုျပီး၊ ၂ မ်ိဳး ရွိတယ္။ (ဒူယိုဒီနမ္) ဆိုတာ အူသိမ္အစပိုင္း “င” ပံုေနရာေလးကို ေခၚတာပါ။ DU ဟာ အသက္ ၃ဝ က ၅ဝ ႏွစ္ အတြင္း အျဖစ္မ်ားတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြ ေလ(စကား) မ်ားခ်င္ မ်ားမယ္၊ ကံ ပိုေကာင္းၾကတယ္။ ေယာက္်ားေတြေလာက္ ေလနာ မျဖစ္ဘူး။ GU ၾကေတာ့ အသက္ ၆ဝ ေက်ာ္ေတြနဲ႔ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ ျဖစ္ရင္လည္း ၄% က အစာအိမ္-ကင္ဆာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ကံမေကာင္းျပန္ဘူး။

DU ၉ဝ% ေလာက္ နဲ႔ GU ၈ဝ% တို႔ဟာ (H. pylori) ေခၚတဲ့ ဗက္တီးရီးယားေၾကာင့္နဲ႔၊ က်န္တာက (NSAIDs) ေခၚတဲ့ အကိုက္အခဲ ေပ်ာက္ေဆးေတြေၾကာင့္ ျဖစ္တာပါ။ ေဆးလိပ္စြဲ၊ အရက္စြဲ၊ ေကာ္ဖီ-လက္ဘက္ရည္ စြဲသူေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။ မ်ိဳးနဲ႔ရိုးနဲ႔ ဆိုသလို အေမ-အေဖ ျဖစ္ရင္ သား-သမီးမွာလည္း ျဖစ္တာေတြ ရွိတယ္။ အရင္က လက္ညွိဳးထိုးခဲ့ၾကတဲ့ အပူအစပ္နဲ႔ စိတ္ရႈတ္တာေတြကေတာ့ ေလနာရွိေနရင္ ပိုဆိုးေစတယ္လို႔သာ လက္ခံၾကေတာ့တယ္။

စားေနက် အခ်ိန္က်ရင္ အစာအိမ္က အစာေျခအရည္ ထြက္လာတာက အက်င့္ျဖစ္လာတယ္။ ထမင္း မက်က္ေသးလို႔ ျဖစ္ျဖစ္၊ မအားလို႔ျဖစ္ျဖစ္၊ ပိုက္ဆံမရွိလို႔ျဖစ္ျဖစ္ အခ်ိန္ေရာက္ရင္ အက္စစ္ဓါတ္က အလိုက္မသိ ထြက္လာျပီး၊ ၀မ္းထဲမွာ တဂ်ဳတ္ဂ်ဳတ္ ျမည္လာတယ္။ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းက ဆြမ္းစားတံုးေခါက္သံ ၾကားတာနဲ႔ ေခြးေတြ၊ က်ီးကန္းေတြ အူၾက၊ အာၾကတယ္။ ဒီအေကာင္ေတြ ဗိုက္ထဲမွာလည္း အစာေျခရည္ေတြ ထြက္လာတာကိုး။

PU ရဲ႕လကၡဏာေတြကေတာ့ သိတဲ့အတိုင္း ဗိုက္နာမယ္၊ ေလတက္မယ္၊ အစာမေက်ျဖစ္မယ္၊ ပ်ိဳ႕-အန္မယ္။ ၾကာရင္ အစားပ်က္ေတာ့ အေလးခ်ိန္ေလွ်ာ့၊ အားေျပာ့တာေတြ ဆက္လိုက္လာမယ္။ နာပံုနာနည္းက ပူျပီးနာတာ၊ ေအာင့္တာ၊ စူးနာတာ အမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ ႏွလံုးနဲ႔ ဘာမွမဆိုင္ဘဲ၊ Heartburn လို႔ေခၚတာက အစာျမိဳျပြန္ထဲကို အက္စစ္ရည္ေတြ ဆန္တက္လို႔ နာတာကို ေခၚတယ္။ Gastro-esophageal Reflux Disease (GERD) ဆိုျပီး ေရာဂါနာမည္သစ္ ထြင္လိုက္ၾကတယ္။ GU က အစာစားရင္ နာတတ္ျပီး၊ DU က စားလိုက္ရင္ သက္သာလို႔ “ဆာနာ” လို႔ ေခၚတယ္။

ရက္တိုနဲ႔ နာတာရွည္ ႏွစ္မ်ိဳးရွိတယ္။ ၾကာေတာ့ အနာက က်ယ္လာျပီး၊ သူ႔အနီးအနားေတြကိုပါ နယ္ခ်ဲ႕ႏိုင္ေသးတယ္။ ေနာက္ဆက္တြဲ ေရာဂါေတြက အေတာ္ဆိုးတာေတြပါ။ အစာလမ္းေၾကာင္းကေန ေသြးယုိတာ၊ အနာျဖစ္ေနတဲ့ အစာအိမ္-(ဒူယိုဒီနမ္) ေပါက္တာ၊ ေအာက္ဆင္းလမ္း က်ဥ္းသြားလို႔ စားျပီး အန္ေနေတာ့တာ။ “တာ” သံုးတာဟာ အေရးေပၚေတြပါ။ အစာအိမ္ေပါက္လို႔ နာတာက စူးရွျပီး နာတာမ်ိဳး။ ဗိုက္ မေနႏိုင္-မထိုင္ႏိုင္ တအားနာျပီး၊ ေဆးရံုကို အေျပးအလႊား လာရတယ္။ အခ်ိန္မေတာ္က မ်ားတယ္။ ရိုးရိုး ဓါတ္မွန္ ရိုက္တာနဲ႔ အစာအိမ္ေပါက္တာကို အေသအျခာ သိႏိုင္တယ္။ “အသဲ” ေပၚမွာ “လျခမ္းေကြးေကြးေလး” ကုိ ျမင္ရတယ္။ စိတ္ကူးယဥ္စရာ မေကာင္းပါလား။ မေကာင္းပါ၊ ခြဲတာစိတ္တာ ခံရရွာပါေတာ့မည္။

ေသြးအန္တာကို (Hematemesis) ေခၚတယ္။ TB ျဖစ္လို႔ ေခ်ာင္းဆိုးေသြးပါ (Hemoptysis) နဲ႔ မတူဘူး။ ေကာ္ဖီႏွစ္လို ညိဳမဲမဲ အရည္ေတြ အန္တာ။ အန္မထြက္ဘဲ ေအာက္ဆင္းရင္ ေသြးက၀မ္းထဲပါမယ္။ အခ်ိန္ၾကာတာမို႔ ၀မ္းက မဲနက္ေနမယ္။ (Melaena) လို႔ ေခၚတယ္။ ကတၲရာေစးလိုေနတာ။ အစာအိမ္က ေသြးယိုတာ မဟုတ္တာလည္း အဲလိုဘဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အသဲေျခာက္ေရာဂါရွိသူ၊ အစာျမိဳျပြန္ ေအာက္အဖ်ားက ေသြးျပန္ေၾကာအထံုးေတြ ေပါက္လို႔ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ မ်က္စိနဲ႔ မျမင္သာေပမဲ့ ၀မ္းထဲမွာ ေသြးနည္းနည္းခ်င္း ပါေနတာကို အႏုၾကည့္ မွန္ဘီလူးနဲ႔စစ္မွ သိရမယ္။

ေလနာရွိေနတာကို Barium meal ေဆးၿမိဳၿပီး၊ ဓါတ္မွန္႐ိုက္တာနဲ႔ Endoscopy ကရိယာထည့္ၾကည့္တာနဲ႔ ေသျခာေအာင္ စစ္ရတယ္။ မီးေတာင္ကို အေပၚက ၾကည့္ရသလို၊ အလည္မွာ အနာေနရာက ခြက္ေန၊ အနားေဇာက္က ေအာက္ကို တည့္တည့္က်ေနျပီး၊ ေဘးမွာ ေခ်ာ္ရည္ ဆင္းတဲ့လမ္းေတြလို ျဖာထြက္ေနတယ္။

ေလနာကို ကုဘို႔ ဘာ့ေၾကာင့္ျဖစ္သလဲဆိုတာ သိရမယ္။ ေရွာင္ရမယ္။ အျဖစ္မ်ားလို႔ ဆရာလည္း မ်ားတယ္။ ေဆးေပးကုတဲ့ Medications လည္း မနည္းဘူး။ ပိုးကိုႏိုင္တဲ့ေဆးနဲ႔ အစာေျခရည္ကို သက္ေရာက္တဲ့ေဆး၊ ႏွစ္မ်ိဳးက မပါမျဖစ္ ေပးပါတယ္။ ပိုးအတြက္ Antibiotics ပဋိဇီဝေဆး၊ Amoxacillin, Tetracycline, Claithromycin, Metronidazole ေတြကို သံုးတယ္။

Antacids အက္စစ္ဓါတ္ပ်ယ္ေဆးေတြ အမ်ားၾကီးရွိတယ္။ ဗမာျပည္မွာ (ဂ်ဲလ္မက္)၊ ကုလားျပည္မွာ (ဒိုင္ဂ်င္း) လူအေတာ္ မ်ားမ်ား ၀ါးစာေနၾက။ အခုထုတ္ေသးလားေတာ့ မသိဘူး။ (ဆိုဒါမင့္) ဆိုတဲ့ေဆးျပား အလည္မွာ ခ်ိဳင့္ခြက္ေလးနဲ႔မို႔၊ “ခ်က္ပံုပါတဲ့ေဆး” လို႔ အရပ္ထဲမွာ ေခၚၾကတယ္။ စာအုပ္ၾကီးေတာ့ ဆန္ေနမွာဘဲ။ ေဆးေသာက္ပံု-ေသာက္နည္းကိုပါ ထည့္ေရးပါရေစ။

Aluminium Hydroxide and Oxide, Magnesium Trisilicate 250-1500 mg တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ Magnesium Carbonate, Magnesium Oxides, Magnesium hydroxide 200-400 mg တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ Calcium Carbonate 1250-1500 mg တေန႔ ၃ ၾကိမ္။

အက္စစ္ အထြက္နည္းေဆး Atropine Sulphate 0.5-1.0 mg IM ထိုးေဆး၊ Proton pump inhibitors (Omeprazole, Rabeprazole) 20-40 mg တေန႔ ၁ ၾကိမ္၊ ၁ လ၊ ၁ လခြဲ ေသာက္ပါ။ Histamine H 2-receptor Antagonists (Ranitidine) 150 mg တေန႔ ၂-၃-၄ ၾကိမ္။

DU ဆိုရင္ Cimetidine 800 mg အိပ္ရာ၀င္၊ 300-400 mg အစာစားျပီးတိုင္း တေန႔ ၂-၃-၄ ၾကိမ္၊ ၁ လ၊ ၁ လခြဲ ေသာက္ပါ။ သက္သာလာရင္ ည 400 mg ေသာက္ပါ။ လတ္တေလာ အစာအိမ္နာဆိုရင္ 800 mg အိပ္ရာ၀င္၊ ဒါမွမဟုတ္ 300 mg အစာစားျပီးတိုင္း၊ ၂ လေသာက္ပါ။ အစာေျခရည္ေတြ အထက္ဆန္တာျဖစ္ရင္ 400-800 mg တေန႔ ၂-၃ ၾကိ္မ္၊ ၁ လခြဲ ေသာက္ပါ။ Heartburn နဲ႔ အစာမေက်ျဖစ္ရင္ 200 mg တေန႔ ၁-၂ ၾကိမ္၊ အစာမစားခင္ နာရီ၀က္ၾကိဳ ေသာက္ပါ။

Mucosal protective agents ဆိုတာကေတာ့ အစာလမ္း အတြင္းလႊာကို ကာကြယ္ဘို႔ေဆးပါ။ အန္တဲ့သူေတြအတြက္ Metoclopramide 10-15 mg စားေဆး တေန႔ ၃-၄ ၾကိမ္ေပးရတယ္။

ဗိုက္ တအားနာရင္ Buscopan, Hyoscine 10-20 mg IV/IM ထိုးေဆး။ စားေဆး တေန႔ ၃-၄ ၾကိမ္။ Diclofenac 25-75 mg စားေဆး တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ Spasmocip, Spasmonil, Spasmo-Proxyvon စားေဆး တေန႔ ၂-၃-၄ ၾကိမ္။ လိုအပ္ရင္ ခြဲစိတ္ကုသတာ လုပ္ရတတ္တယ္။ Laparoscopic surgery, Vagotomy, Antrectomy, Pyloroplasty ေနာက္ျပီး G-J ေခၚတဲ့ အစာအိမ္နဲ႔ အူကို ဆက္ေပးတဲ့နည္းက စိတ္၀င္စားဘို႔ ေကာင္းတယ္။

Lifestyle ဆိုတဲ့ လူေနမႈပံုစံပါ ေျပာင္းဘို႔ လိုႏိုင္တယ္။ အပူအစပ္ ေရွာင္၊ ေကာ္ဖီ ေလ်ာ့၊ ေဆးလိပ္-အရက္ ျဖတ္ပါ။ စိတ္ဖိအားမ်ားတဲ့ အလုပ္ကေန ေျပာင္းလို႔ရရင္ ေျပာင္းပါ။ တေန႔ နာရီ၀က္ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ပါ။ (မယ္ဒီေတးရွင္း) လုပ္တာ ေကာင္းတယ္။ “ေလနာ ေရာဂါရွိရင္ စတုမဓူ၊ သၾကား၊ ထန္းလ်က္၊ ေဆး၊ စားတာဟာ ဥပုသ္ေစာင့္ေပမဲ့ သီလမပ်က္ဘူး။” လို႔ သတ္မွတ္ပါတယ္။

(ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္) ကုိ ဖိအားနဲ႔ထည့္ထားတဲ့ Carbonated beverage ေခၚတဲ့ ဘီယာ၊ ဆိုဒါ၊ (စပရင္း-၀ါးတား)၊ ကိုကာကိုလာ၊ စပရိုက္၊ (အင္နာဂ်ီ-ဒရင့္ခ္) ေတြက ေလနာအတြက္ မေကာင္းပါ။ Sodium bicarbonate (Baking powder) ေဆာ္ဒါမံႈ႔ ေသာက္ရင္ ခ်က္ခ်င္းလို သက္သာေပမဲ့ ၾကာရင္ အစာအိမ္ ေပါက္ေစႏိုင္တယ္။

ဘာေဆးမွ မရွိတံုး နာလာရင္ ေရ တခြက္-ႏွစ္ခြက္ ေသာက္လိုက္ပါ။ ႏြားနို႔ ေသာက္ပါ။ သြားေလရာ ေဆးယူသြားပါ။ ဆာရင္စားဘို႔ စားစရာတခုခု ယူသြားပါ။ ေက်ာ္တဲ့အစားေတြ ေရွာင္ပါ။ အေစ့အဆံေတြ၊ တိုဖူး၊ ပဲပုတ္၊ ပဲအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ ပင္လယ္ထြက္ အသီးအႏွံေတြ၊ ဟင္းႏုႏြယ္ရြက္ေတြ တည့္ပါတယ္။ အသားမွာ red meats ကိုေလ်ာ့ျပီး၊ lean meats, cold-water fish ပိုစားပါ။ ျပဳျပင္ထားတဲ့ဆီ trans-fat ေလနာနဲ႔ မတည့္ပါ။

အစာကို နည္းနည္းခ်င္း ခဏခဏစားပါ။ စားေနက် အစားအစာေတြသာ စားတာ ေကာင္းတယ္။ အစာလမ္းက သူခ်က္လုပ္ေပးေနၾကဟာကို ပိုၾကြမ္းက်င္ပါတယ္။ အီတာလ်န္-ပီဇာ၊ ဘာဂါ-ယန္းကီး၊ ဆူရွီး-ဂ်ပန္၊ ကုလားမွန္-ရိုတီး၊ ထမင္းခ်ည္းစားတာ ဗမာ၊ တရုပ္ဟာ ေခါက္ဆြဲ။ ဘာဘဲျဖစ္ျဖစ္ စားေနၾကဘဲ ေကာင္းတယ္။

အရပ္သံုး ေဆးနည္းမွာ Basil leaves ပင္စိမ္းရြက္ကို စားခိုင္းတယ္။ ဂ်င္း (ခ်င္း)စိမ္းသည္ ေလနာ၊ ၀မ္းဗိုက္-ရင္ေခါင္းနာ တို႔ကိုႏိုင္၏လို႔ ဆိုတယ္။ တိုင္းရင္းေဆး တခုက Vitamin C ဟာ ေလနာနဲ႔ မတည့္ဘူးေရးတာ ဖတ္ရတယ္။ မဟုတ္ပါ။ ဗီတာမင္စီ 500 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္ ေသာက္ရင္၊ ေသြးယိုတာအတြက္ပါ အက်ိဳးရွိတယ္။ ခ်ယ္ရီသီး၊ ဘလူးဘယ္ရီသီးလိုဘဲ ခရမ္းခ်ဥ္သီးကလည္း အဆိပ္အေတာက္ ေျပေစပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေရွးဗမာေဆးနည္းက တမ်ိဳးဆိုတယ္။

စကားအရာမွာ နာမည္တလံုးနဲ႔ ရွိခဲ့တဲ့ “စကားေတာင္စား အမတ္” ဟာ ဘုရင္က ခရမ္းခ်ဥ္သီး စားေကာင္းတယ္ ဆိုေတာ့ အလိုက္သင့္ ေလွ်ာက္လိုက္တယ္။ မၾကာခင္ ဘုရင္မွာ ခရမ္းခ်ဥ္သီးေၾကာင့္ ေလနာထေတာ့ "မွန္လွပါ အရွင္မင္းျမတ္ရဲ႕ “ကြၽန္” မို႔ အရွင့္ အလိုကို လိုက္ၿပီး၊ တင္ရေၾကာင္းပါဘုရား။" လို႔ ေလွ်ာက္ျပန္တယ္။

ေရာဂါဘယမ်ားသည္ တခ်ိဳ႕လူေတြထက္ သတၲိေကာင္းၾကသည္။ အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြအလို မလိုက္ပါ။ “ကြၽန္” မဟုတ္ေသာ လူမ်ားသည္ သတၲိ-ဗ်တၲိ ေကာင္းၾကသည္။ ဘုရင္ဆိုးမ်ား ဗိုက္နာရင္ ဆုမြန္ေကာင္း ေတာင္းေပးၾကမည္ မဟုတ္ပါ။

Dr. တင့္ေဆြ-၁၉-၅-၂၀၁၀
Ref:health.ngoinmy